Tragiczne wydarzenia, które miały miejsce w pierwszej połowie 1945 r., wywróciły sytuację na Śląsku do góry nogami. Zwycięska Armia Czerwona, która nie znała sytuacji na etnicznie mieszanym Śląsku (zwłaszcza Opolskim i Górnym), działała z chęcią zemsty na mieszkańcach. Wiele osób zostało zamkniętych w obozach dla internowanych, pierwotnie przeznaczonych do przetrzymywania nazistów. Tysiące ludzi zmarło, niezależnie od ich pochodzenia i poglądów. Wiele tysięcy zostało siłą wywiezionych w głąb Związku Radzieckiego. Wielu z nich tam zmarło.

Niemiecka społeczność (społeczności) została niemal unicestwiona, począwszy od 1946 r., w wyniku przymusowych deportacji. Wysiedlenie te miały ogromne konsekwencje. Tam gdzie dotychczas populacja ta stanowiła większość, miejscowe społeczności uległy dezintegracji, nie raz całkowitej.

Działania zmierzające do repolonizacji i rehabilitacji tzw. autochtonów, czyli zamieszkałych tu obywateli niemieckich pochodzenia polskiego, były mało skuteczne. W ciągu tych kilku dekad, kiedy polskie władze oficjalnie nie uznawały mniejszość niemieckiej, stosunki etniczne na Górnym Śląsku zostały zamrożone. Dopiero po zmianach, które miały miejsce po 1989 r. można było uznać istnienie mniejszości niemieckiej w Polsce.

W ciągu czterdziestu lat tak zwanego „prawdziwego socjalizmu” nastąpiły znaczące zmiany w sytuacji społecznej na Górnym Śląsku. Robotnicy pochodzący ze wsi, które weszły w obręb dużych miast, zostawali pracownikami w dużych zakładach przemysłowych. Niemniej jednak ich wiejska wrażliwość, choć osłabiona, pozostała. Pomimo wysiłków władz komunistycznych nawet Uniwersytet Katowicki, utworzony z myślą wspomożeniu przemian zachodzących na Górnym Śląsku, nie doprowadził do znacznego osłabienia przywiązania Górnoślązaków do tradycji wiejskich i wiary katolickiej. Pod tym komunistyczna „inżynieria duszy” nie odniosła sukcesu.